Intervistë:Investimet dhe zhvillimi i tregut të kapitalit – roli i fondeve pensionale

Fondet pensionale kanë një rol kyç në zhvillimin e tregut të kapitalit në Maqedoninë e Veriut. Si investitorë institucionalë afatgjatë, ato jo vetëm që sigurojnë stabilitet financiar për qytetarët, por edhe kontribuojnë në rritjen ekonomike përmes orientimit të kapitalit drejt sektorëve produktivë.

Kryetare e Bordit të Drejtorëve të KB Shoqëria e Parë Pensionale SH.A. Shkup dhe Zëvendëskryetare e Shoqatës së Shoqërive Pensionale për Menaxhimin e Fondeve Pensionale të RMV-së

Pas konferencës së fundit ndërkombëtare “Sistem i qëndrueshëm pensional – dy dekada progres”, e mbajtur në Shkup, bisedojmë me Vesna Stojanovska, Kryetare e Bordit të Drejtorëve të KB Shoqëria e Parë Pensionale SH.A. Shkup dhe Zëvendëskryetare e Shoqatës së Shoqërive Pensionale për Menaxhimin e Fondeve Pensionale të RMV-së, mbi mënyrën se si investimet e mjeteve pensionale po e formësojnë peizazhin financiar vendor dhe rajonal.

Le të fillojmë me pamjen e përgjithshme – në çfarë mënyre fondet pensionale kontribuojnë në zhvillimin e tregut të kapitalit në Maqedoninë e Veriut?

Fondet pensionale në Maqedoni ekzistojnë prej më shumë se dy dekadash dhe gjatë kësaj periudhe janë dëshmuar si një motor i rëndësishëm i zhvillimit të tregut të kapitalit. Sidomos në vitet e para të ekzistencës së tyre, përmes investimeve në aksione të kompanive vendore, fondet pensionale nxitën ringjalljen e tregut vendor të kapitalit dhe rritën aktivitetin në Bursën e Maqedonisë.

Për më tepër, ato kontribuan në rritjen e transparencës dhe besimit te investitorët përmes investimeve aktive në instrumente vendore, duke respektuar standardet më të larta profesionale dhe rregullatore.

Shoqëritë pensionale ishin gjithashtu ndër investitorët e parë institucionalë që hapën rrugën drejt tregjeve të huaja të kapitalit, duke vendosur standarde për menaxhim profesional, diversifikim dhe menaxhim të rrezikut.

Njëkohësisht, kontributi i tyre nuk kufizohet vetëm në investime – ato marrin pjesë aktive edhe në edukimin financiar të publikut dhe të anëtarëve të tyre, me qëllim rritjen e ndërgjegjësimit dhe interesit të qytetarëve për kursim dhe investim afatgjatë.

Nga këndvështrimi juaj, cilat janë mundësitë më premtuese dhe cilat sfidat më të mëdha kur bëhet fjalë për investimin e mjeteve pensionale?

Në këtë periudhë, mendoj se fondet pensionale në Maqedoni janë pjekur dhe janë rritur – dhe këtu nuk e kam fjalën vetëm për mjetet që ato menaxhojnë, por mbi të gjitha për kapacitetin tonë institucional. Kjo është parakusht për zhvillimin e mëtejshëm të sistemit të sigurimit pensional të financuar me kapital dhe për shfrytëzimin më të mirë të potencialeve të tregut.

Fokusi është në krijimin e portofolëve që, përmes diversifikimit optimal, sigurojnë një kthim më të lartë në raport me rrezikun në afat të gjatë, në përputhje me objektivat e fondeve dhe interesat e anëtarëve.

Një nga sfidat më të mëdha është krijimi i portofolëve të përshtatur sipas moshës së anëtarëve (nga 16 deri mbi 64 vjeç), gjë që do të mundësonte një raport optimal ndërmjet kthimit dhe rrezikut në faza të ndryshme të jetës. Në këtë drejtim, mundësia e futjes së një sistemi multi-fondesh në të ardhmen do të përfaqësonte një hap të rëndësishëm përpara: mjetet e anëtarëve më të rinj do të orientoheshin drejt instrumenteve më dinamike me potencial më të lartë kthimi afatgjatë, ndërsa mjetet e anëtarëve më të moshuar do të investoheshin në instrumente me të ardhura fikse dhe rrezik më të ulët. Kjo do të siguronte një kthim total më të lartë gjatë jetës aktive të punës, me rrezik të reduktuar të paqëndrueshmërisë para daljes në pension.

Siguria është thelbësore për kursimtarët në sistemin pensional. Si e balanconi kthimin afatgjatë me menaxhimin e kujdesshëm të rreziqeve?

Balanca ndërmjet kthimit afatgjatë dhe menaxhimit të rreziqeve arrihet përmes diversifikimit optimal të portofolit, i cili përfshin investime në instrumente me të ardhura fikse (si obligacionet shtetërore dhe depozitat) dhe instrumente me të ardhura të ndryshueshme (aksione, ETF dhe fonde investimi vendore). Ky kombinim mundëson një raport të balancuar ndërmjet rrezikut dhe kthimit – instrumentet me të ardhura fikse ofrojnë stabilitet dhe mbrojtje të kapitalit, ndërsa instrumentet me të ardhura të ndryshueshme sjellin potencial për kthim më të lartë në afat të gjatë.

Për më tepër, monitorimi i vazhdueshëm i kushteve të tregut, performancës së kompanive dhe lëvizjeve makroekonomike, si dhe menaxhimi i vazhdueshëm i rreziqeve, mundësojnë përshtatjen e duhur të portofolëve të fondeve, me qëllim sigurimin e kthimeve të qëndrueshme dhe mbrojtjen e mjeteve të anëtarëve.

Konferenca bashkoi aktorët kyç të industrisë. A veçoni ndonjë ide ose rekomandim që mund të ndikojë në strategjitë e ardhshme të investimit të fondeve pensionale?

Në konferencë patëm vërtet mundësinë të dëgjonim ide të mira, si dhe përvoja nga sisteme më të avancuara.

Nëse duhet të veçoj se çfarë duhet ta formësojë zhvillimin e mëtejshëm të sistemit, para së gjithash do të theksoja kalimin drejt multi-fondeve. Siç e përmenda, kjo do të na mundësonte të ofrojmë portofol investimesh tërësisht të përshtatur sipas moshës së secilit anëtar individualisht.

Përveç kësaj, një numër i madh shtetesh po aplikojnë stimuj të ndryshëm, si lehtësime tatimore, për të nxitur investimet në fondet pensionale vullnetare dhe në këtë mënyrë të sigurojnë më shumë mjete për një pensionim të qetë dhe të sigurt.

Një segment veçanërisht interesant ishin përvojat e vendeve ku fondet pensionale drejtojnë një pjesë të mjeteve drejt investimeve alternative, kryesisht kapital privat (private equity) dhe borxh privat (private debt). Këto investime krijojnë një përfitim të dyfishtë: nga njëra anë u sigurojnë kompanive kapital për rritje, modernizim dhe inovacion, ndërsa nga ana tjetër, për fondet pensionale hapin mundësi për kthime më të larta dhe relativisht të qëndrueshme në afat të gjatë. Prandaj, mendoj se në të ardhmen duhet të mendohet seriozisht për zgjerimin e mundësive ligjore për investim në këtë lloj instrumentesh, sigurisht me korniza të qarta dhe të përcaktuara.

Të gjitha këto ide meritojnë analizë të kujdesshme dhe serioze, për të përcaktuar se cilat dhe në çfarë mënyre mund të zbatohen në sistemin tonë. Besoj se zbatimi i një pjese të tyre do të krijonte vlerë shtesë për anëtarët e fondeve pensionale – përmes kthimeve më të larta, sigurisë më të madhe dhe mundësive më fleksibile për kursim pensional.                                                  

Trendet globale shpesh i formësojnë vendimet lokale. Si ndikojnë përvojat ndërkombëtare dhe praktikat më të mira në strategjitë investuese të fondeve pensionale maqedonase?

Ne, si shoqëri, dhe besoj edhe kolegët e tjerë nga industria, e ndjekim vazhdimisht pulsin e trendeve globale, sepse ato në mënyrë të pashmangshme diktojnë drejtimet. Këtë e bëjmë shumë aktivisht – ekipet tona janë rregullisht të pranishme në forumet më të rëndësishme evropiane të investimeve dhe investojmë vazhdimisht në edukimin e tyre të mëtejshëm.                       

Mendoj se arrijmë të jemi në hap me standardet botërore, gjë që shihet përmes aplikimit të hershëm të instrumenteve financiare inovative si ETF-të, të cilat i kemi futur që më shumë se 15 vjet më parë, si dhe përmes integrimit të konceptit të investimit të përgjegjshëm (ESG) në portofolët tanë, duke konfirmuar angazhimin tonë për praktika moderne dhe të qëndrueshme që krijojnë vlerë afatgjatë për anëtarët.    

Megjithatë, nuk i zbatojmë të gjitha automatikisht. Filtri ynë është i qartë: gjithçka që është e zbatueshme dhe e përputhshme me rregullativën vendore, dhe që vlerësojmë se do të kontribuojë në investime të qëndrueshme dhe do të sjellë vlerë më të madhe afatgjatë për pensionistët e ardhshëm, e implementojmë në strategjitë tona.

A janë faktorët ESG pjesë e qasjes suaj ndaj investimit?

Pa dyshim. Faktorët ESG (mjedisorë, socialë dhe të qeverisjes korporative) po integrohen gjithnjë e më shumë në strategjitë investuese si një kriter i rëndësishëm për qëndrueshmëri dhe investim të përgjegjshëm.

Kjo praktikë globale është tashmë e integruar thellë edhe në qasjen tonë. Do të doja të theksoja shembullin e fondeve që menaxhohen nga KB Shoqëria e Parë Pensionale: në vitin 2021 e futëm në mënyrë proaktive konceptin e investimit të përgjegjshëm (ESG). Atëherë transformuam një pjesë të portofolit tonë, në drejtim të përmbushjes së objektivave ESG të bazuara në një benchmark ESG të zgjedhur me kujdes.

Me këtë vendim, ne ishim pionierë jo vetëm në tregun vendor, por edhe në rajon, në zbatimin e një qasjeje të tillë të përgjegjshme dhe strategjike ndaj investimit.

Zbatimin e qasjes ESG nuk e kufizojmë vetëm në investime, por përpiqemi ta integrojmë atë në të gjithë veprimtarinë tonë. Si shembull të kësaj përkushtimi, veçojmë projektin “Zëvendëso–Mbill”.

Çfarë inovacionesh ose ndryshimesh parashikohen në dekadën e ardhshme në fushën e investimeve pensionale?

Jetojmë në një periudhë ndryshimesh të shpejta teknologjike, të nxitura nga zhvillimi i inteligjencës artificiale. Kjo do të sjellë ndryshime të rëndësishme edhe në fushën e investimeve pensionale, nga njëra anë përmes diversifikimit më të madh, me futjen e instrumenteve, temave dhe klasave të reja të aseteve, dhe nga ana tjetër përmes përdorimit të teknologjive të reja, duke mundësuar automatizimin e proceseve, analiza të avancuara dhe menaxhim më efikas të portofolëve të fondeve.

Megjithatë, ne kemi një qasje të kujdesshme dhe të përgjegjshme ndaj këtyre ndryshimeve. Teknologjinë e përdorim ekskluzivisht si mjet për efikasitet dhe siguri, duke u siguruar që çdo strategji apo inovacion i ri të analizohet në detaje dhe të implementohet vetëm në interesin më të mirë afatgjatë të anëtarëve tanë.