Intervistë: Sistemi pensional si shtyllë e stabilitetit ekonomik dhe sigurisë sociale

Gjatë dy dekadave të fundit, sistemi pensional i Maqedonisë së Veriut ka kaluar reforma të rëndësishme dhe është zhvilluar në një shtyllë kyçe të qëndrueshmërisë ekonomike dhe mbrojtjes sociale. Duke siguruar stabilitet financiar afatgjatë për qytetarët dhe duke kanalizuar investime drejt ekonomisë më të gjerë, sistemi luan një rol strategjik në zhvillimin kombëtar.

Pas konferencës ndërkombëtare “Sistem pensional i qëndrueshëm – dy dekada progres”, të organizuar nga Shoqata për Menaxhimin e Fondeve Pensionale të Maqedonisë së Veriut, bisedojmë me Darko Sazdov, Anëtar i Këshillit të Ekspertëve të Agjensioni për mbikëqyrjen e finansimit kapital të sigurimit pensional – MAPAS, mbi mënyrën se si sistemi pensional vazhdon të formësojë të ardhmen financiare të vendit dhe të mbrojë mirëqenien e qytetarëve të tij.

Në çfarë mënyrash sistemi pensional kontribuon në stabilitetin ekonomik afatgjatë në Maqedoninë e Veriut?

Sistemi pensional është një nga shtyllat kryesore të stabilitetit ekonomik dhe social afatgjatë në vendin tonë. Ai nuk është vetëm një mekanizëm për pagesën e pensioneve, por një faktor i rëndësishëm që ndikon në stabilitetin fiskal, tregjet financiare, rritjen ekonomike dhe sigurinë sociale. Kombinimi i një sistemi pensional me shumë shtylla, siç është vendosur tek ne, mundëson parashikueshmëri më të mirë të detyrimeve pensionale dhe ulje graduale të presionit fiskal mbi buxhetin, veçanërisht në kushtet e trendeve demografike të pafavorshme, duke kontribuar kështu në stabilitet më të madh të financave publike në planin afatgjatë.                                                                                

Shtyllat pensionale private të financuara me kapital janë një nga burimet më të rëndësishme të kapitalit vendas afatgjatë. Përmes investimeve të tyre, ato sigurojnë financim të qëndrueshëm për shtetin dhe ekonominë, ndikojnë në tregun e kapitalit dhe veprojnë si faktor stabilizues në periudha të pasigurisë ekonomike dhe financiare. Ky horizont investimi, që nga natyra është afatgjatë, mundëson amortizimin e goditjeve afatshkurtra dhe mbështetjen e rritjes së qëndrueshme ekonomike.                                                                                                    

Nga ana tjetër, roli social i sistemit pensional reflektohet edhe ekonomikisht, përmes uljes së rrezikut të varfërisë tek popullsia e moshuar dhe sigurimit të konsumit të qëndrueshëm, ndërsa rregullat e qarta për pagesën dhe evidencën e kontributeve krijojnë stimul për punësim formal dhe disiplinë financiare.

Reformat ishin një proces afatgjatë. Cilat janë, sipas jush, përfitimet më të rëndësishme për qytetarët që dolën nga zhvillimi njëzetvjeçar i sistemit pensional?

Ndryshimet në sistemin pensional janë një proces i gjatë, gradual dhe i qëndrueshëm, i ndërtuar mbi konsensus të gjerë të të gjithë aktorëve në shtet. Pikërisht kjo vazhdimësi mundësoi që sot të flasim për përfitime konkrete dhe të dukshme për qytetarët. Zhvillimi njëzetvjeçar tregoi se reformat pensionale nuk janë masa njëherëshe, por një investim afatgjatë në sigurinë ekonomike dhe sociale të shtetit.

Një nga përfitimet më të rëndësishme është rritja e sigurisë dhe parashikueshmërisë së të drejtave pensionale. Sot ekziston një lidhje më e qartë ndërmjet kontributeve të paguara dhe të ardhurave pensionale të ardhshme, gjë që forcon besimin në sistem dhe mundëson planifikim më të mirë financiar personal. Për më tepër, zhvillimi i shtyllave private të financuara me kapital ka mundësuar diversifikim të rrezikut, kështu që pensionet e ardhshme nuk varen vetëm nga lëvizjet demografike, por edhe nga kontributet e akumuluara dhe investimi i tyre.

Ndryshimet në sistem patën edhe efekt më të gjerë social dhe institucional. Rregullat e qarta dhe llogaritë individuale personale krijuan stimul për punësim formal dhe pagesë të rregullt të kontributeve, duke kontribuar në afat të gjatë në drejtësi më të madhe sociale. Njëkohësisht, u forcua stabiliteti institucional përmes një kuadri rregullator gjithëpërfshirës dhe efektiv, mbikëqyrjeje të fortë dhe menaxhimi profesional të kontributeve pensionale, gjë që mundëson rritjen e kursimeve pensionale dhe ndërtimin e besimit afatgjatë në sistem.                   

Ndryshimet demografike dhe pasiguria ekonomike janë sfida globale. Si përshtatet sistemi pensional ndaj plakjes së popullsisë, inflacionit dhe ndryshimeve në tregun e punës?

Ndryshimet demografike, presionet inflacioniste dhe transformimet e tregut të punës janë sfida globale që ndihen edhe në Maqedoni, ku plakja e popullsisë dhe migracioni ulin raportin ndërmjet kontribuuesve aktivë dhe pensionistëve. Në këto kushte, përshtatja e sistemit pensional është domosdoshmëri për qëndrueshmërinë e tij afatgjatë.

Përgjigjja ndaj presioneve demografike shihet në strukturën me shumë shtylla të sistemit pensional. Kombinimi i shtyllës publike ndërgjeneruese dhe shtyllave private të financuara me kapital ul varësinë nga kontributet aktuale dhe mundëson që një pjesë e detyrimeve të ardhshme pensionale të mbulohen përmes kontributeve të akumuluara dhe kthimeve nga investimet. Paralelisht, përmes harmonizimit të pensioneve dhe politikave investuese të fondeve pensionale, të cilat synojnë të arrijnë kthime afatgjata që tejkalojnë inflacionin, sistemi përpiqet të mbrojë vlerën reale të të ardhurave pensionale nga rreziku inflacionist.

Ndryshimet në tregun e punës kërkojnë gjithashtu fleksibilitet më të madh. Theksi gjithnjë e më i madh në të drejtat pensionale nga shtylla e detyrueshme dhe ajo vullnetare, si dhe lidhja e qartë ndërmjet pagesave të kontributeve, llogarisë individuale personale dhe të drejtave të fituara, u mundëson qytetarëve të përshtaten më lehtë me kushtet dinamike të punës pa rrezikuar sigurinë e tyre pensionale. Njëkohësisht, përmes stimulimit të punësimit formal dhe jetës më të gjatë aktive në punë, sistemi kontribuon në rritjen e numrit të kontribuuesve dhe ruajtjen e qëndrueshmërisë financiare.

Konferenca mblodhi aktorët kryesorë të sektorit. A u shfaqën ide ose perspektiva të reja për përmirësimin e mëtejshëm të sistemit?

Konferenca mundësoi shkëmbimin e përvojave vendore dhe ndërkombëtare nga perspektiva të ndryshme – rregullatore, mbikëqyrëse, biznesi dhe akademike – duke kontribuar në një kuptim më të qartë të sfidave dhe mundësive për zhvillim të mëtejshëm të sistemit pensional. U theksua se sistemi i financuar me kapital është ende në fazë akumulimi, si për nga anëtarësimi relativisht i ri, ashtu edhe për nga investimet që kontribuojnë në rritjen e mëtejshme të mjeteve, duke rritur rëndësinë relative të fondeve pensionale private në sistemin financiar vendas. Kjo imponon nevojën për përmirësim të vazhdueshëm për të arritur një ekuilibër të përshtatshëm ndërmjet kthimeve dhe rreziqeve të marra, duke pasur parasysh natyrën afatgjatë të produktit pensional.

U diskutua gjithashtu për përshtatjen ndaj karrierave moderne të punës, përfshirë ndryshimet e shpeshta të punëdhënësve, vetëpunësimin dhe punën me projekte brenda dhe jashtë vendit. Në këtë kontekst, u theksua forcimi i komponentit individual në kursimet pensionale përmes sigurimit të detyrueshëm dhe vullnetar, me qëllim që qytetarët të kenë kontroll më të madh dhe një pasqyrë më të qartë mbi të drejtat e tyre pensionale të ardhshme.

Vëmendje e veçantë iu kushtua politikave investuese, me fokus në diversifikim më të gjerë dhe përafrim më të mirë të strategjive me moshën dhe profilin e rrezikut të anëtarëve. Propozimi për portofolë të shumëfishtë në fondet pensionale u prit pozitivisht, pasi mundëson përshtatjen e rrezikut të investimit me moshën ose periudhën deri në pension. U theksua gjithashtu nevoja për forcimin e zbatimit real të faktorëve ESG (mjedisorë, socialë dhe të qeverisjes), jo vetëm formalisht, por në thelb.

Konferenca hapi edhe çështje të rëndësishme lidhur me digjitalizimin dhe teknologjitë e reja, duke theksuar nevojën që ato të zbatohen me kujdes, me testim të duhur dhe mbikëqyrje rregullatore, veçanërisht në komunikimin me qytetarët. Përfundimi i përbashkët ishte se përmirësimet duhet të shoqërohen me informacion më të qartë dhe rritje të edukimit financiar dhe pensional.

Besimi është themeli i çdo sistemi financiar. Si punojnë MAPAS, institucionet dhe shoqëritë pensionale për ndërtimin e besimit publik?

Besimi dhe transparenca janë vlera themelore të sistemit pensional, veçanërisht për shkak se bëhet fjalë për kursime afatgjata të qytetarëve. Në Maqedoni, ndërtimi i tyre është përgjegjësi e përbashkët e rregullatorit, shoqërive pensionale dhe institucioneve të tjera, ku secili ka rol të qartë në sigurimin e stabilitetit dhe sigurisë së sistemit.

Roli kyç i takon Agjencisë për Mbikëqyrjen e Sigurimit Pensional të Financuar me Kapital – MAPAS, e cila përmes mbikëqyrjes së vazhdueshme siguron mbrojtjen e mjeteve dhe interesave të anëtarëve. Mbikëqyrja përfshin ndjekjen e strategjive dhe politikave investuese, qeverisjen korporative, menaxhimin e rreziqeve, përputhshmërinë me kuadrin ligjor dhe transparencën e operimit të shoqërive pensionale. Një shtyllë shtesë sigurie është ndarja ligjore e mjeteve të anëtarëve të fondeve pensionale nga mjetet e shoqërive pensionale, duke garantuar që kursimet pensionale mbeten pronë e anëtarëve edhe në rast të problemeve eventuale të menaxhuesve.

Shoqëritë pensionale, nga ana e tyre, investojnë gjithnjë e më shumë në forcimin e kapaciteteve, transparencës dhe komunikimit me anëtarët dhe publikun. Përmes raporteve të rregullta, shërbimeve digjitale dhe informacionit më të qartë mbi gjendjen e llogarive individuale dhe rezultatet investuese, anëtarët fitojnë pasqyrë më të mirë mbi menaxhimin e mjeteve të tyre.

Paralelisht, Agjencia dhe shoqëritë pensionale investojnë vazhdimisht në fushata informuese për rritjen e edukimit financiar dhe pensional. Qytetari i informuar i kupton më lehtë rreziqet dhe pritshmëritë reale nga sistemi pensional dhe ka besim më të madh në qëndrueshmërinë e tij afatgjatë.

Cilat janë prioritetet e ardhshme për forcimin e sistemit pensional dhe rolin e tij në zhvillimin kombëtar?

Faza e ardhshme e forcimit të sistemit pensional duhet të bazohet në stabilitet, inovacion dhe vizion të qartë afatgjatë. Prioritet kryesor është përmirësimi i qëndrueshmërisë financiare të sistemit dhe përshtatja e tij me realitetet demografike dhe ekonomike, veçanërisht plakjen e popullsisë dhe uljen e fuqisë punëtore. Në këtë kontekst, sistemi pensional mund të kontribuojë përmes stimulimit të një jete pune më të gjatë dhe cilësore, rritjes së punësimit formal dhe lidhjes së qartë ndërmjet kontributeve të paguara dhe të drejtave pensionale të fituara.

Një prioritet tjetër i rëndësishëm është zhvillimi i mëtejshëm i shtyllave pensionale të financuara me kapital dhe përmirësimi i strategjive investuese të fondeve pensionale, me qëllim arritjen e kthimeve të qëndrueshme afatgjata dhe përafrimin e investimeve me nevojat e ekonomisë vendase për investime produktive dhe zhvillimore, duke respektuar rreptësisht parimin e sigurisë dhe mbrojtjes së mjeteve të anëtarëve. Në kushtet e një tregu të kufizuar vendas të kapitalit, mbetet e rëndësishme edhe diversifikimi rajonal dhe ndërkombëtar i investimeve.

Integrimi i faktorëve ESG po fiton gjithnjë e më shumë rëndësi në menaxhimin e mjeteve pensionale, si një mënyrë për menaxhim më të mirë të rreziqeve afatgjata. Përmes zbatimit gradual të këtyre parimeve, sistemi pensional mund të kontribuojë njëkohësisht në zhvillim të qëndrueshëm ekonomik dhe në mbrojtjen e interesave afatgjata të të siguruarve. Po ashtu, propozohet implementimi i fondeve pensionale me shumë portofolë, për të përshtatur rrezikun e investimit me moshën dhe profilin e rrezikut të anëtarëve.

Në përfundim, pas njëzet vitesh zhvillimi, sistemi pensional i financuar me kapital është dëshmuar si i qëndrueshëm dhe rezistent. Roli i tij i ardhshëm është i qartë – të vazhdojë të mbrojë interesat e anëtarëve, të mbështesë rritjen ekonomike dhe të kontribuojë në një të ardhme pensionale të qëndrueshme për shtetin.